Nhiều kiến trúc sư Việt Nam rời nghề sớm hơn kỳ vọng. Nguyên nhân không phải do thiếu tài năng, mà thường xuất phát từ hệ thống, thị trường và cách hoạt động nghề nghiệp hiện hành. 8 phân tích này tóm tắt các lý do phổ biến khiến ngành kiến trúc ở Việt Nam dễ bị “chảy máu” nhân lực trẻ và đề xuất vài giải pháp thực tế để tăng cơ hội gắn bó lâu dài với nghề.
Xem: việc làm nghề kiến trúc sư
1. Môi trường thi tuyển và quan hệ chi phối
Ở Việt Nam, nhiều dự án lớn không được chọn trên cơ sở chuyên môn thuần túy mà phụ thuộc mạnh vào mối quan hệ, ưu ái và yếu tố ngoài kiến trúc. Với những công trình có quy mô, cạnh tranh công bằng giữa các phương án thiết kế hiếm khi xảy ra; thay vào đó, nhà đầu tư thường thiên về người quen, người có lợi ích thân thiết.
=> Hệ quả là kiến trúc sư trẻ, dù tâm huyết và có năng lực, khó có cơ hội thể hiện năng lực qua các dự án quan trọng. Điều này khiến nhiều tài năng chán nản, chuyển hướng sang nghề khác hoặc kinh doanh dễ tiếp cận hơn.
2. Thiếu kỹ năng marketing và tìm khách hàng
Nhiều kiến trúc sư mới ra nghề chỉ tập trung vào chuyên môn, thiếu kiến thức về quảng bá dịch vụ, tiếp thị số và xây dựng thương hiệu. Trong khi khách hàng giờ tìm kiếm qua Google, Facebook, YouTube, kiến trúc sư không nắm được hoặc không có ngân sách quảng cáo, dẫn đến thiếu nguồn việc ổn định.
=> Kết quả là họ chấp nhận nhận thầu phụ, làm thuê với giá rẻ để sống còn — tình trạng vừa hạ giá trị thiết kế, vừa khó có môi trường phát triển nghề nghiệp bền vững.
3. Mô hình công ty không phù hợp, xung đột nội bộ
Nhiều nhóm bạn học cùng nhau góp vốn mở công ty kiến trúc nhưng thiếu sự phân công rõ ràng về vai trò, chiến lược và phong cách thiết kế. Khi tư duy nghề và cách làm việc khác biệt, mâu thuẫn nội bộ dễ nảy sinh, dẫn tới tan rã sau vài năm. Mô hình hiệu quả hơn là ghép các thành viên có thế mạnh bổ trợ
=> ví dụ một người chuyên kiến trúc, một người chuyên thi công hoặc marketing — để công ty có năng lực toàn diện và ít xung đột hơn.
4. Nhiều hướng nghề dẫn đến rẽ ngang
Kiến trúc mở ra nhiều lối đi thu nhập: dạy học, gia công diễn họa cho thị trường nước ngoài, thiết kế sản phẩm nội thất, kinh doanh vật liệu, hoặc vừa làm văn phòng thiết kế vừa bán dịch vụ thi công. Do áp lực tài chính và cơ hội thu nhập cao từ những ngành liên quan (như dạy phần mềm 3D, làm render cho nước ngoài), nhiều kiến trúc sư chọn con đường an toàn hơn, rời bỏ chuyên sâu kiến trúc.
=> Điều này khiến số lượng kiến trúc sư hành nghề chuyên nghiệp giảm dần.
5. Rào cản kinh tế của thị trường khách hàng
Thu nhập bình quân của người dân Việt Nam còn thấp so với nhiều nước trong khu vực. Do vậy, phần đông chủ nhà khó sẵn sàng chi trả cho dịch vụ kiến trúc chất lượng cao. Kiến trúc sư buộc phải hướng tới 10% khách hàng có thu nhập cao và hiểu giá trị thiết kế, nhưng nhóm này nhỏ. Trong bối cảnh đó, dịch vụ miễn phí thiết kế kèm thi công của các công ty xây dựng trở thành đối thủ khó vượt qua, khiến nghề thiết kế thuần túy khó sống.
6. Thái độ và kỳ vọng của khách hàng
Nhiều chủ nhà vẫn tin tưởng thợ thi công hoặc thầy phong thủy hơn kiến trúc sư về các vấn đề kỹ thuật và thẩm mỹ. Khách hàng hay thay đổi ý tưởng, yêu cầu chỉnh sửa liên tục, hoặc nhờ bên thi công thực hiện ý tưởng mà không trả phí thiết kế. Những hành vi này làm giảm động lực sáng tạo và ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập, khiến kiến trúc sư trẻ dễ nản. Để giảm rủi ro, cần có hợp đồng rõ ràng, quy định số lần chỉnh sửa và yêu cầu đặt cọc theo tiến độ.
7. Các lỗi nghề nghiệp thường gặp và cách khắc phục
Nhận việc với giá thấp để tồn tại: Dẫn tới lao động rẻ, không đủ thời gian đầu tư cho chất lượng. Giải pháp: xác định mức giá tối thiểu, chọn dự án phù hợp, và tránh tham gia vào chuỗi trung gian lấy phần trăm quá lớn.
Không có hợp đồng chặt chẽ: Dễ bị khách hàng thay đổi hay sử dụng ý tưởng khi chưa thanh toán. Giải pháp: hợp đồng chi tiết, điều khoản đặt cọc và quy trình giao nhận bản vẽ.
Mở công ty với người cùng chuyên môn nhưng không có bổ sung kỹ năng: Dễ xung đột. Giải pháp: liên kết đa ngành hoặc tuyển nhân sự có chuyên môn bổ trợ (marketing, quản lý dự án, thi công).
Thiếu năng lực tự bán mình: Cần đầu tư vào portfolio, hình ảnh diễn họa đẹp và nội dung online để tiếp cận khách hàng mục tiêu.
8. Cơ hội và hướng đi bền vững
Nhắm vào khách hàng có khả năng chi trả và hiểu thiết kế: phát triển dịch vụ tư vấn cao cấp, kiến tạo thương hiệu cá nhân.
Đa dạng hóa thu nhập nhưng giữ nghề làm lõi: ví dụ dạy học, gia công render cho thị trường nước ngoài, hoặc cung cấp sản phẩm nội thất có thương hiệu.
Xây dựng quy trình làm việc chuyên nghiệp: hợp đồng, quy định chỉnh sửa, tiến độ thanh toán, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho phương án thiết kế.
Nâng cao năng lực marketing số: học chạy quảng cáo, tối ưu nội dung trên mạng xã hội, SEO để chủ động tìm khách.
